Wosa dasserghyans Kernewek y’n ugensves kansvledhen yma, lemmyn, bagas brassa dhe dus ow tyski Kernewek.  Mes nyns yw an yeth salow lowr na hwath.  Yn hwir, res yw dhyn komprehendya elevennow politek hag erbysek magata dell adhyskansek ynwedh rag skoodhya Kernewek, hag rag hemma, yma edhom dhe’n skoodhyans an bobel, ha dh’aga ri perghenogeth dhe’n yeth.  Fatel wra gul henna?  Mar kalsen ni omvyska an gemeneth – mar kallons I skrifa lyvrow, paperyow nowodhow po gwiasvaow rag ensampel y fia perghenogeth aga yeth dhedha hag an yeth a allo kavos talvosgeth rygdhi. 

An gwettha kudyn byth pan vynnyn ni dasserghi yeth yw kavos dyskadoryon hag asnodhow lowr.  Nyns yw gerlyver ha yethador da lowr na fella.  Yma edhom dhe adhyskans divers rag dastewynna fatel o an yeth, mes rag hi gwitha ha hi displegya ynwedh.  Mes, yma edhom dhyn dhe dhyskansow ha lyvrow arnowydh rag dyski an yeth.  Fatel wra dyski yethow  a chanjyas dres an ugensves kansvledhen.  Lemmyn, gans gweres jynnow-amontya ni a yll dyski war agan klappkodhow, po warlinen, po yn klassow, ha gwella yw gul devnydh a’n asnodhow ma, rag an tus yowynk yn arbennek.  Magata dell henna, res yw dhyn kavos dyskadoryon neb a yll dyski an yeth yn gisyow arnowydh ynwedh, nyns yw da lowr redya an dyskans yn ughel hepken avel yn kres an ugensves kansvledhen.  An tus a dhysk yn manerow diffrans orth an eyl y gila: po dres redya, po goslowes, po mires orth imajys, po dres skrifa aga honan.  Yn an gwella dyskansow yma pub eghen dhe vaner dhyski rag skoodhya pub eghen dhe studhyer. Yn pols ma yma pub dyskador owth assaya dyski warlinen, gans klassow ha yeth an werin war Zoom. Kales yw, ervira fatel wra varya an dhyskansow rag ober warlinen. Rag an termyn, res yw dhyn gul devnydh a’n kesrosweyth rag kowsel po dyski Kernewek, ha, martesen, yma chons dhyn dhe bareusi lok brassa dhe Gernewek.

Rag dasserghyans yethow yma edhom dhe skoodhyans dhyworth an gemeneth yeth.  Yn kynsa le res yw an gemeneth gul an towlennans ha delivra an ober, a-wosa henna I a yll demondya skoodhyans dhyworth an rannvro po an wlas.  Yn gwlasow gans policis rag yethow minoryta esya yw kavos arghasans.  Reythyow yeth a yll gweres gans dasserghyans ynwedh.  Towlennans dhyworth an governans a yll komprehendya: gre – py yeth a vydh kewsis yn py le, skolyow ha media rag ensampel; ‘corpus’ – geryow nowydh, daffar adhyskans; ha towlennans ynkerth – fatel wra an tus dyski an yeth ha fatel wra trenya dyskadoryon.  Yn Kernow, yn pols ma, ni yw yn an wedh ma.  Ni a vydh Kernewek dhe dhos ha bos yeth neb a rollo talvosogeth ha bri rag an tus yn aga bewnansow bubdedhyek.

An vledhen ma, Pennskol Garesk a erviras dewis ugens studhyer neb a wra doktourieth. My yw onan an studhyoryon ma. An seythen ma res o dhymm skrifa rag gwiasva an bennskol. Y hyllir redya ow skrif omma:

Cornish language 1777 – 1904

Pyth eus dhe wul? Ny yllyn ni dyski Kernewek na hwath, ha’n bennseythen Kernewek yn Sen Ostell a veu hedhys. Na vydh an apposyansow na hwath ynwedh. Mes, ni a yll pesya dhe dhyski, kewsel ha kevrenna Kernewek, mes warlinen.

An seythen ma my a skrifas ha rekordyas presentyans yn Kernewek war’n wiasva Pecha Kucha. Pur es yw dhe wul henna ha pubonan a yll y weles. Lemmyn, my a vynnsa nebonan aral dh’y wul ynwedh! De, yth esa dyskans rag dyskadoryon Kernewek warlinen. Ni a dhyskas fatel wra usya an wiasva Zoom rag dyski Kernewek, ytho my a wra assaya dyskans gans ow hlass a-vorow!

Yma bagas neb a vynn an bennseythen dhe hwarvos warlinen. Y fedhav lowen dhe dhyski ow dyskansow warlinen an bennseythen na, mes yma edhom dhe nebonan dhe restra an wriansow wonisogethel. Mes, yn ow breus vy, an tra an moy posek yw pesya dhe dhyski Kernewek ha gul gwriansow pub seythen, po pub diw seythen. Nyns yw da gul pub gwrians yn kettermyn. Ny wodhon ni rag py termyn y fydh edhom dhyn gul puptra warlinen ha ni a vynnsa an tus dhe pesya dyski ha kewsel Kernewek.

Gool perran lowen! Dydh pur dhidhurek yn Kernow yw hedhyw, ha yma’n tus owth omlowenhe – ow kana hag ow tos dhe’n eglos Perran ogas dhe Borthperran. Eglos Perran yw yn-mysk an kottha eglosyow Kristyon yn Breten Veur.

Yth esa nowodhow splann an myttin ma, BBC Radyo 3 a warias kan skrifys gans ow howeth Helena. Hi a gan yn keur penneglos Truru. Warlena, hi a skrifas kan rag kesstrif BBC Proms – ha hi a’n waynyas! Keur BBC Singers a ganas hy han yn keskan Proms mis Est. An keskan a veu sonskrifys ha’n myttin ma, drefen bos Gool Perran an gan a veu warias arta. An BBC a wovynnas orth Helena dhe skrifa kan nowydh rag keskan arbennek – rag dydh benenes keswlasek ytho hy han nowydh a vydh war an radyo dy’Sul nessa! Pur wothus ov!

Dy’Sadorn eus passys, my eth dhe’m kynsa dydh tregedna yn Egloshallow, ogas dhe Gammbronn. Res yw pubonan kewsel kernewek hepken, ytho pur skwith en vy wosa nebes our – kales yw! Yth esa a-dro ugens den ena. Yn kynsa le ni a waris gwariow bord – Cleudo, Uno ha Scrabble – mes yn kernewek heb mar! A-wosa ni a gerdhas dhyworth Egloshallow bys dhe Bortreath. Gwynn agan bys yth esa an howl ow splanna an myttin ma!

Rag li ni a geginas kowl poren, aval dor ha meghin war-barth. Res o dhymm treghi an bara ha’n porennow. An dohajydh, yth esa dyskans art. Nyns on ni artydhyon, marnas Esther – hi yw desiner. Kales o ragov, ny allav vy delinya mann! Ni a wrug krowsow keltek… gans kaletter!

Gwella ragov o an nessa gwrians dohajydhweyth – ni a vlasas keusyow kernewek – pur lowen en vy. Yth esa peswer keus splann dhe dhybri. Ena, my a gewsis a-dro ow ober rag an ragdres kist kov. My a dhros nebes skrif koth yn kernewek rag pubonan dhe weles, ha yth esa skrifow ragov dhe arwhilas ynwedh. A-wosa, ni a dhybas kinnyow oll war-barth: spaghetti Bolognese ha tesen, ena my eth tre!

Yma’n pennseythen kernewek mis Ebrel yn Sen Austell. My a wra dyski tri dyskans ena, rag an bagasow dhe kynsa ha nessa gradh, ha rag an bagas freth. Da yw an pennseythen rag studhyoryon agan yeth, ha my a wra metya gans ow studhyer warlinen rag an kynsa prys!

Yn hwir, kales yw dyski kernewek. Kales yw dyski yethow rag lies den mes agan yeth ni yw kalessa! My a dhysk klass rag dallethoryon ha nyns yw da gansa kewsel a-dro gramer – drefen nyns esa dyskansow ramasek pan esen ni yn skol. Ytho, fatel wra dyski yethow yn pols ma, an kynsa warn ugens kansvledhen? Yn ow breus vy, yma edhom dhe usya media social – yma klappkodh dhe pubonan lemmyn ha pur es yw usya “app” rag dyski yethow. Yma lies app splann rag dyski: Duolinguo heb mar (mes heb Kernewek ynwedh), Memrise ha Quizlet. Gwell yw genev Quizlet – ty a yll gwruthyl dyskansow yn skon hag yma meur a fordhow rag studhyoryon dhe dhyski an eryow. Gans app war dha glappkodh, sempel yw dyski rag pymp mynysen pub dydh – ha pan esos ta ow tyski yethow gwella yw dyski nebes pub dydh, yn le unn eur oll warbarth pub seythen. Mar mynn’ta assaya app rag dyski Kernewek hwithra “SWF Cornish” war Quizlet.

Diwedhes ov martesen, mes pur vysi ov yn pols ma. My a ober war towl Kist Kov pub seythen lemmyn, ni a arhwil skrifow yn kernewek dhyworth an ugensves kansvledhen pub dy’Meurth ha dy’Gwener yn Kresen Kernow androweyth, ha res yw dhymm viajya a-derdro Kernow rag chevisya an skrifow. Pur dhithurek yw an ragres, ha res yw dhymm kowsel dhe Gernewegoryon. Mis Kevardu my a gewsis war towlen ‘An Mis’ rag Pellwolok an Gernewegva, ha my a gewsis war Radyo an Gernewegva ynwedh. An nessa seythen, my a wra kewsel yn kuntelles Kowethas an Yeth Kernewek – yma edhom dhyn dhe skrifow moy!

An seythen ma, yma ober nowydh dhymm. My a wra redya an nowodhow war BBC Radyo Kernow dy’Sul. Yn hwir my a wra y sonskrifa an dohajydh ma, ha res o dhymm y skrifa dy’Lun. Ober kales yw, drefen ni dhe gavos hwedhlow kernewek war wiasva BBC.

Yma ow doktourieth ynwedh… yn pols ma, my a skrif a istori agan yeth kyns 1777 (mernans Dolly Pentreath), a ha my a red a yeth Iwerdhonek yn Iwerdhon a’n north.

Yn pols ma, yth esov vy ow redya ha studhya istori agan yeth kyns mernans Dolly Pentreath. Pur yagh o an yeth kyns oos Tudor. An pymthegves kansvledhen o oos owrek rag an yeth, pan veu skrifis an gwariow mir ‘Gwreans an bys’ hag an ‘Ordinalia,’ ha’n bardhonek ‘Pascon agan Alrluth.’ Yth esa diw wari bewnans sens ynwedh – dhe Meriasek ha Ke. Mes wosa Henry VII a dheuth ha bos Myghtern ev a ri orth y skodhyoryon gernewek ha gembrek oberennow yn y lys, ha gwella o ganso kewsel sowsnek. Wosa Henry VIII dhe worfenna gans an eglos yn Rome, yth esa lies chanj yn bewnans kryjyk, ha pan dheuth ha bos y vab Edward Myghtern, an lyver pysadow kemmyn a veu skrifis. Prag na veu ev skrifis yn Kernewek? Herwydh lies den, hemm yw kaws mernans Kernewek. Herwydh Richard Polwhele, istorior dhe’n nownsegves kansvledhen, nyns o da gans nebes tus kewsel Kernewek yn pols ma. Gwella o ganso kewsel sowsnek drefen bos sowsnek an yeth rag negys. I a vynnas bargynnya ha negysyas y honan, na vynsons I usya treylyansow po na wul negys yn Pow Sows, po na ve posek yn lys Edward. Ytho, an tus ma, tus dhyworth an renkasow ughella, a leveris ny vynsons an lyver pysadow kemmyn yn Kernewek.

An lyver a veu komendyas yn Sowsnek. Kales o rag agan yeth. Yn kynsa le, nyns o pes lowen an tus gernewek, mes res o dhodho kewsel Sowsnek moy. An yeth Sowsnek a dheuth ha bos usyas a-derdro yn Kernow ha war-tu penn an etegves kansvledhen nyns o hi kewsis na hwath…. po o?!

Yn pols ma yth esov vy ow hwithra mernans yethow. Yma meur a dhyskansow ragon. An moyha didheurek yw: bysi yw dhe gewsel yethow gans an teylu y’n chi. An gwella tra rag an termyn a dheu dhe yethow minoryta yw aga threusperthi dhe’n henedh nessa.

Yn hwir, res yw dhyn komprehendya elevennow politek, erbysek hag adhyskansek ynwedh rag skoodhya kernewek, hag rag hemma, yma edhom dhe’n skoodhyans an bobel, ha dh’ga ri perghenogeth dhe’n yeth. Fatel wra gul henna? Mar kalsen ni omvyska an gemeneth – ow skrifa lyvrow, paperyow nowodhow po gwiasvaow rag ensampel , I a wra kavos perghenogeth aga yeth hag I a wra kavos talvosgeth rygdhi.

An gwettha kudyn byth pan vynnyn dasserghi yeth yw kavos dyskadoryon hag asnodhow lowr. Nyns yw gerlyver ha yethador da lowr. Yma edhom dhe adhyskans divers rag dastewynnya fatel o an yeth, mes rag hy gwitha ha displegya ynwedh.

Ha my ow studhya rag ow doktourieth, res yw dhymm usya lyvervaow heb mar! Drefen bos ow doktourieth war studh an yeth kernewek yma edhom dhymm kavos lyvrow ha skrifow a Gernow y’n nownsegves kansvledhen ha skrifow neb a veu skrifas y’n nownsegves kansvledhen. Gwynn ow bys! Yma lies lyverva dhidhurek omma yn Kernow.

Yth esov vy ow studhya an brassa rann dhe’n seythen yn Kresen Kernow, agan lyverva nowydh rag Kernow. Yma lyvrow a pub tra Gernewek ena, ha moy ages milvil skrif. Yma Kresen Kernow y’n bragji koth yn Resrudh. Da yw genev lyverva Morrab. Homm yw lyverva brivedh yn Pennsans. Pur deg ha kosel yw. My a wra studhya yn lyverva Courtney yn gwithti Kernow real hag yma kuntel an Orsedh yn ow lyverva bennskol.